I. Sosyal Bilimler Lisansüstü Öğrenci Sempozyumu

Erzurum Üniversitesi Yayınları

Nuaym b. Hammâd (ö. 228/843), hicri ikinci asrın ortalarından üçüncü asrın ilk çeyreğine kadar yaşayan ve hadislerin günümüze kadar taşınmasında önemli katkıları bulunan muhaddislerden biridir. Yaşadığı dönemde İslam Dünyası’nda dinî, siyasî ve sosyal zeminde meydana gelen yoğun fikrî tartışmalar ve görüş ayrılıkları başlangıçta Cehmiye daha sonra ise Mürcie mezhebinin görüşlerini benimsemesine zemin hazırlamıştır. Hadis ilmiyle iştigal ettiği zaman dilimi içerisinde ise daha önce intisâb ettiği Cehmiye ve Mürcie’nin görüşlerini terk ederek onlara karşı reddiye niteliğinde eserler kaleme almaya başlamıştır. Bu durum Nuaym b. Hammâd’ın ricâl âlimleri tarafından muhtelif değerlendirmelere tabi tutulmasına da neden olmuştur. Ahmed b Hanbel (ö. 241/855) ve Aclûnî (ö. 1162/1749) gibi bazı ricâl alimleri hakkında olumlu değerlendirmelerde bulunurken; Yahya b. Mâin (ö. 233/848) ve İbn Hibbân (ö. 354/965) gibi birçok ricâl âlimi ise olumsuz değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Bu tebliğde; Nuaym b. Hammâd’ın hayatı, rivâyetleri ve rivâyetlerindeki hadisçiliği, hocalarıyla olan münasebetleri ve onlardan aldığı hadislerin hadis külliyatlarındaki dağılımları konu edinilmiştir. Nuaym b. Hammâd’ın hayatı, ilmî kişiliği ve kendisine yöneltilen tenkidlerin tespit edilerek değerlendirilmesi hem onun hadis ilmindeki yeri hem de dönemin hadis anlayışının tespit edilmesine olan katkıları bakımından önem arz etmektedir. Bu çalışmada Nuaym b. Hammâd’ın ilmî şahsiyeti, hocalarıyla olan münasebetleri ve onlardan aldığı hadislerin tespiti dolayısıyla onun hadis ilmine olan katkılarının ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda hayatı, ilmî şahsiyeti ve hadisçiliğine dair bilgiler tarih, tabakât ve ricâl kaynaklarına başvurularak ele alınmış; Kütüb-i Sitte’de yer alan rivâyetleri tespit edilerek incelenmiştir. Ayrıca konuyla ilgili yapılan diğer çalışmalara da bakılmıştır. Bunun sonucunda ise Nuaym b. Hammâd’ın başlangıçta güvenilir kabul edilmeyen kimselerden hadis aldığı dolayısıyla eserlerine birçok sahih olmayan rivâyeti de kaydettiği ancak dönemin hadis otoritelerinin yoğun tenkidleriyle karşılaşınca rivâyetlerini düzeltme yoluna gittiği tespit edilmiştir. Bununla birlikte daha önce fikirlerini benimseyip sonradan görüş ayrılığına düştüğü gruplara yönelik ağır eleştirileri de kendisine yönelik olumsuz tenkidlerin artmasında önemli bir etken olduğu tespit edilmiştir.

2024

Fırat ALAN