Dem’e İsimlerin Öğretilmesinin Mahiyeti Üzerine Değerlendirmeler

4. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi

Yüce Allah'ın peygamberine indirdiği Kur'an vahyinin en önemli özelliklerinin başında, ifadelerin kısa, özlü ve fazla detaya yer vermeyen bir üslûba sahip olması gelir. Bu sebeple Kur'an-ı Kerim'in vecîz bir kitap olduğu; onda lüzumsuz uzatma ve tekrarlara yer verilmediği; hadiselerin özlü bir şekilde anlatıldığı görülür. Elbette bu tarz özlü bir üslubu yani sembolik unsurlarla, mecâzî ifadelerle, kinayeler, mübhemler, mücmeller ve müteşâbihlerle süslenmiş olan bir anlatım metodunu tercih etmenin birtakım hikmetleri söz konusudur. Bunların en dikkat çekici olanı ise Kur'an'ın ifade tarzının, zorunlu olmadıkça muhataplarını detaylara boğmayan bir özellik arz etmesidir. Ancak bu husus, insanların akıl ve idrak seviyelerine bağlı olarak ilahî mesajların tam olarak anlaşılması konusunda, Kur'an'ın dilini iyi bir şekilde bilmeyen ve bahsedilen anlatım yöntemlerinden haberdar olmayan kimseler için birtakım zorluklar oluşturabilmiştir. Oluşan zorlukları gidermek amacıyla genellikle farklı yorumlar ortaya atılmıştır. Bu durum bir taraftan Kur'ân yorumunda zenginliği beraberinde getirmişken, öte taraftan yapılan yorumların gerçeği ifade etme noktasındaki isabetliliği ise yer yer tartışma konusu olmuştur. Problemlerin varlığı görmezlikten gelinemeyecğine göre; dinin kullandığı dilin mahiyeti, mantıkî statüsü, bilgi verici olma özelliği gibi konular üzerinde yeniden düşünmek, din dilinin gerçekte neden söz ettiğini ve içerdiği hususların neler olduğunu tartışmak önemli bir hale gelmektedir. Daha açık bir ifadeyle, din dilinin harfi harfine sözlük anlamlarıyla mı alınacağı, yoksa temel anlamının dışında birtakım sembolik yöntemlerle mi yorumlanacağı meselesinin yeniden gözden geçirilmesi, önemli bir ihtiyaç haline gelmiştir. Dilin, literal anlamıyla alınmayıp birincil/positive anlamının dışında yorumlanması durumunda ise ölçüt ve kriterlerin neler olacağı tartışması ise görmezden gelinemeycek olan başka bir husustur. Zira lafızların vaz'î dediğimiz birincil anlamlarının bırakılıp ikinci dereceden olan anlamlarına gidilmesinde, konunun akademik düzlemde kalmasını sağlayan bağlayıcı bazı ilkelerin olmaması durumunda, fikir yerine kargaşanın ortaya çıkacağı, dinin kendisine ait evrensel herhangi bir sabitesinin kalmayabileceği konusu, zorunlu olarak tartışılmak durumundadır. Bu meyanda tartışma konusu olan meselelerden birisi de َ ‫و‬ ‫ىَ‬ ‫ل‬ ‫َع‬ ْ ‫م‬ ُ ‫ه‬ ‫ض‬ ‫ر‬ ‫َع‬ َّ ‫األ‬ / "Ve Âdem'e isimlerin hepsini öğretti, sonra onları meleklere gösterip: 'Haydi davanızda sadıksanız şunların isimlerini bana haber verin' dedi. Melekler dediler ki: 'Seni tenzih ederiz. Senin bize öğrettiğinden başka bizim hiçbir bir bilgimiz yoktur. Şüphesiz ki sen âlim ve hakîmsin.' Allah-u Teâlâ şöyle dedi: 'Ey Âdem! Onları isimleriyle bunlara haber ver.' Bu emir üzerine Âdem onları isimleriyle meleklere haber verince Allah-u Teâlâ şöyle dedi: 'Ben size, ben göklerin ve yerin gaybını bilirim, sizin açıkladığınızı da, içinizde gizlediğinizi de bilirim' dememiş miydim?" (2 Bakara, 31-33) ayetinde, Hz. Âdem'e öğretildiği ifade edilen "esmâ/isimler" konusudur. Yüce Allah, yeryüzünü imar etmek ve orada emirleri/yasakları doğrultusunda bir kulluk gerçekleştirmek üzere Âdem babamızı halife olarak yaratınca, meleklerin itirazları üzerine onun ilim noktasındaki üstünlüğünü ispatlamak üzere "esmâ" hususunda bir imtihan icrâ etti. 4. ULUSLARARASI KÜLTÜR VE MEDENİ YET KONGRESİ 347 https://www.europenjournal.com/ KONGRE TAM METİN KİTABI İmtihanın sonunda melekler, Âdem Peygamber karşısında yenilgilerini açık yüreklilikle itiraf etmek durumunda kaldılar. Kıssadan anlaşıldığı üzere Yüce Allah, Hz. Âdem'i yarattıktan sonra, dünyaya yerleşip faydalanabilmesi için ona eşyanın isimlerini ve özelliklerini öğretti. İsimlerin delâlet ettiği varlıkları anlama yeteneği, beyan etme kabiliyeti verdi. Bununla Yüce Allah, Meleklerin devamlı olarak tesbih-takdis vazifesiyle meşgul olmaları sebebiyle, yeryüzünde halifelik ve imtihan keyfiyetine, Âdem ve soyunun daha lâyık olacağını göstermiş oldu. İlk bakışta kıssadaki ta'lîm-i esmâ konusu, cüz'î ve kişisel bir hadise gibi gözükmektedir. Ancak konu ilimle ilgili olunca, genel bir mahiyet kazanmaktadır. Zira bir yönüyle ilk insanın ilim öğrenme noktasındaki kabiliyetlerinin, melekleri geride bırakabilecek bir niteliğe sahip olduğunu ifade ederken, öte yandan insan türünün yaratılmış varlıklar içinde ilmi elde etme konusunda önemli bir üstünlüğe sahip olacağına da işaret etmektedir. Allah bu imtihanla, meleklerin her şeyi bilmediklerini, bizzat gördükleri pek çok nesnenin isimlerini bile bilmezken, kalkıp insanların bazı kusurlarını nazara alarak yaratılışlarını sorgulamalarının ne kadar yanlış olduğunu onlara göstermiştir. Âdem Peygamberin ilim vasıtasıyla, meleklerin ulaşamadıkları bir üstünlüğe eriştiğini açıklamıştır. Konunun genel çerçevesi bu minvalde olmakla birlikte detaylar konusunda farklı yorumlar yapılmış, değişik bakışaçıları geliştirilmiştir. Yüce Allah'ın hakikaten Âdem Peygambere bütün isimleri öğretip öğretmediği tartışılmış; bahsedilen isimlerin ne olduğu, neleri kapsadığı, niteliği ve niceliği üzerinde kafa yorulmuş, ayette dile getirilen ta'lîm-öğretme işinin mahiyet ve keyfiyetinin ne olabileceği konusu enine-boyuna irdelenmiştir. İşte bu çalışmadaki maksadımız, bahsedilen tartışmaları kritize etmek ve delillerin keyfiyetine göre değerlendirmeler yaparak daha tatminkâr bir sonuca ulaşmaktır.

2018

Maşallah TURAN