Ebû Dâvûd Es-sicistânî'nin Antakyalı Hadis Hocaları

5. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi

Özet Hadis tarihinde, hadisi kitabında nakleden muhaddis ile Hz. Peygamber arasında yer alan bütün ravileri hoca-talebe ilişkisine delalet eden rivayet lafızları zikredilerek nakledilen hadislerin yer aldığı hicri ilk beş asra "rivayet dönemi" denilmektedir. Rivayet olgusunun oluşumu ve gelişmesi ile buna bağlı olarak isnâd, cerh ve ta 'dîl, ihtilâfü'l-hadis, nâsihu'lhadîs ve mensûhuh, garîbü'l-hadîs ve ilelü'l-hadîs gibi hadis usûlü konuları bu rivayet döneminde doğmuş ve gelişim sağlayarak nihai şeklini almıştır. Bu danem, hem temel hadis kaynaklarının yazıldığı hem de hadis usûlü eserlerinin kaleme alındığı bir dönem olduğundan önem arz etmektedir. Rivâyet döneminin önemli hadis âlimlerinden biri sayılan Ebû Dâvûd es-Sicistânî (ö. 275/889), yazmış olduğu es-Sünen isimli hadis kitabından İslâm dünyasında şöhreti artmış, hadis ilmindeki otoritesi yanında fıkıh bilgisiyle de dikkati çekmiş bir muhaddistir. Zengin bir aileden gelen Ebû Dâvûd, öğrenimine doğum yeri olan Sicistan'da başlamış, hadis ilmindeki bilgisini artırmak maksadıyla on sekiz yaşında rihle denilen hadis öğrenimi amacıyla yolculuğa çıkmıştır. Bu ilim yolculuğu sırasında dönemin önemli ilim merkezleri konumunda olan hemen hemen bütün İslâm beldelerini dolaşmıştır. Hadis öğrenmek amacıyla dolaştığı şehirler arasında Bağdat, Basra, Mekke, Kûfe, Halep, Harrân, Humus, Antakya, Tarsus, Horasan, Belh ve Mısır gibi merkezler bulunmaktadır. Onun hadis tahsili için uğradığı şehirlerden biri de Antakya olmuştur. Antakya'da o dönemde mevcut olan hadis şeyhlerinden hadis dinlemiştir. Ebû Dâvûd Antakyalı hadis hocalarından öğrenmiş olduğu hadisleri başta es-Sünen isimli eseri olmak üzere diğer eserlerinde rivayet etmiştir. Onun es-Sünen adlı eseri dışında ez-Zühd ve el-Merâsîl isimli eserlerinde de Antakyalı hadis hocalarından tahsil ettiği rivayetlere rastlamak mümkündür. Bu araştırmamızda, rivayet dönemi denilen ve temel hadis kaynaklarının kaleme alındığı bir dönem olan, aynı zamanda hadis ilminin altın çağı kabul edilen hicrî III. asırda yaşamış önemli hadis âlimlerinden Ebû Dâvûd'un hadis tahsil ettiği Antakyalı hadis hocalarını ve bu hocalarından yaptığı rivayetleri inceleyeceğiz. Araştırma ve tespitlerimize göre Ebû Dâvûd Antakyalı beş hadis hocasından hadis dinlemiş ve bunu eserlerinde rivayet etmiştir. Bu hocaların isimleri şöyledir: Ebû Sâlih Mahbûb b. Mûsâ el-Antâkî, Abdullah b. Nasr el-Antâkî, Nasr b. Âsım el-Antâkî, Yakub b. Ka'b el-Antâkî ve Mûsâ b. Abdurrahman el-Antâkî. Araştırma, hadis tarihi açısından, dönemin önemli bir ilim merkezi konumundaki Antakya'da hadis öğrenimine katkı veren hocaların faaliyetleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ebû Dâvûd'un hadis tahsil ettiği Antakyalı hadis şeyhleri tanıtılacak, hadis ilmine göre değerlendirilecek ve rivayet ettikleri hadisler hakkında bilgi verilecektir. Bu araştırmanın 2019 ANTAKYA 5.Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi 12-14 Nisan 2019 TAM METİN KİTABI www.europenjournal.com Sayfa 338 sonucunda ortaya konulacak bilgi ve bulgular hadis ilmi ve tarihi açısından önemli olduğu kadar Antakya şehrimizin kültür ve medeniyet tarihine ışık tutacaktır. Giriş Antakya şehrinin halife Hz. Ömer döneminde hicri 16 yılında Ebû Ubeyde tarafından fethedilerek İslâm toprakları arasında katıldığını kaynaklar bize nakleder. 1 Sınır şehri olan Antakya'ya özel önem veren Hz. Ömer, fetih sonrası Ebû Ubeyde'ye bir mektup yazarak şehrin muhafazası için burada müslümanlardan murâbıt olarak bir heyet teşkil edilmesi ve bunlara maaş verilmesini emretmiştir. 2 Ondan sonra üçüncü halife Hz. Osman'ın da Antakya'ya önem verdiğini, onun Şam valisine yazmış olduğu mektubundan anlamaktayız. 3 Antakya, 40/661-133/750 yılları arasında, Haleb'e bağlı bir şehir olarak Emevilerin elinde bulunuyordu. Emevilerle birlikte İslâm Devleti'nin sınırları çok genişlediği için ülke eyaletlere bölündü. Emeviler döneminde hadis ilmi, mescidlerde oluşturulan halkalarda öğrenilirdi. Antakya, Emevî Halifesi Ömer b. Abdülaziz (99-101/717-720) döneminden itibaren, Şam, Tarsus arasında yolculuk eden birçok hadis âliminin uğradığı, hadis yazdığı ve yazdırdığı önemli bir şehirdir. 4 2. Ebû Dâvûd'un Hayatı ve Hadisçiliği 2.1. Ebû Dâvûd'un Hayatı Tam adı, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş'as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889) olup 202 (817-18) yılında Sicistan'da doğdu. Ailesi aslen Yemen'in Ezd kabilesinden olduğu için Ezdî ve "Sicistanlı" anlamında Siczî nisbeleriyle de anılır. Dedesinin adının Bişr veya Şeddâd olduğu, büyük dedesi İmrân'ın Sıffîn'de Hz. Ali'nin yanında yer aldığı ve bu savaşta öldüğü 1 Antakya'nın fethiyle ilgili olarak bkz. Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî, Târîhu Halîfe b. Hayyât, thk., Ekrem Ziya Ömerî (Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 1397), 134-135; Fesevî, Ebû Yûsuf Ya'kûb b. Süfyân b. Cüvvân (Cüvân) el-Fesevî, el-Ma'rife ve't-târîh, thk. Ekrem Ziya

2019

Ali KAYA