Osmanlı’dan Cumhuriyete Gelişen Süreçte Hâkimiyet Anlayışı

Sosyal Bilimlerde Yeni Araştırmalar-II

Giriş Türk devlet geleneğinde "devlet" ve "hükümdar" kavramlarının taşıdığı anlam önemli değerler ifade etmektedir. Tarih boyunca Türkler, Tanrının yer yüzünü idare etme vazifesi ve sorumluluğunun Türk hakanına verilmiş olduğuna inanmışlardır. Türk Hakanı, Tanrının yer yüzündeki gölgesidir ve zalimlere karşı da kılıcıdır. Eski kaynaklarda Hun Hakanı Atilla'dan "Tanrının yeryüzündeki kılıcı" olarak bahsedilir. Tanrı'nın dünyayı idare etme yetkisi verdiği Türk Hakanının ailesi de Türk geleneğinde büyük ta'zim ve hürmete layık görülmüştür. Bu nedenle Osmanlı devleti de dahil olmak üzere Hakan, Kağan veya bunların aile efradından herhangi bir birey siyaseten katledilirken, kanlarının yere akmamaısna dikkat edilir ve Osmanlı geleneğinde olduğu gibi kirişle boğulması sağlanırdı. Türk toplumu da kendilerini yöneten hakanlara, Tanrı tarafından özel önem verildiği gözüyle bakarlardı. Türk kültürü ve geleneğinde devlet başkanı ve devlete karşı gelmek Allaha isyan, Allah'a baş kaldırı olarak görülürdü. Hakana isyan, devlete isyan ve devlete isyan etmek de Tanrıya isyan anlamı taşıdığından, isyan eden kişiler "asi" olarak görülür ve idam ile cezalandırılırlardı. Eski Türklerde, Tanrının doğrudan bir "Hakan" vasıtasıya ülkeyi yönetme inanışı, daha sonra kurulan Türk devletlerinde de bazı değişimler ve farklılıklar ile devam etti. Bu inanışa göre Tanrı mutlak bir yetkiye sahiptir. Eğer Hakan, Türk töresinden ve Tanrı buyruğundan çıkarsa cezası görevden azl ve ölümdür. Bununla ilgili yazılı kanunlar olmasa da örfi olarak kamu nezdinde böyle bir hava oluşur ve Hakan azledilirdi. Bu azilde temel unsur Tanrının emirlerine karşı gelme veya Tanrı emirlerini ifayı yerine getirememe gibi hususlar öne çıkmaktaydı. Osmanlı devleti, kendisinden önce kurulan Selçuklu ve daha önceki Türk devletlerinin ve toplumunun değerleri üzerine bina edilmiştir. Yani bir Türk devletidir. Ortaasya'da İslam öncesi kurulan Türk devletlerinin "devlet anlayışı" ve "Hakana itaat kültürü" Osmanlı devletinde de bire bir benzerlikler gös-

2019

Osman KÖSE