Edebiyat, Tenkit, Toplumsal Dönüşüm Ve Siyasetnâmeler: Kutadgu Bilig Örneği.

Yazılışının 950. Yılı Anısına Uluslararası Kutadgu Bilig ve Türk Dünyası Sempozyumu

Özet Siyasetnâmeler, yazıldıkları dönemin zihniyetine göre toplumsal yapının değişmesi veya düzenlenmesi için dönemin iktidar erkine tavsiyede bulunmak maksadıyla kaleme alınan ahlakî ve siyasî eserlerdir. Nasîhâtü 'l-mülûk, Tuhfetü'lmülûk, Enîsü'l-mülûk Nasîhâtü'lvüzerâ, Tuhfetü'l-vüzerâ, Hadîkatü'l-vüzerâ, Mir'atü'l-vüzerâ, Siyasetnâme gibi adların Kutadgu Bilig örneğinde olduğu gibi özel adlarla anılan siyasetnâmeler aynı zamanda yazıldıkları dönemin toplumsal veya idarî aksaklıklarını görüp idealize edilen bir toplum ve toplumu oluşturan şahısları idealize eden dinî, ahlakî, edebî kaynaklardır. Yazıldığı dönemin devlet yönetimindeki aksaklıkları görüp ideal yönetimin temel ilkelerini, iktidar erkine sahip olanların düşünüş ve davranışlarını tespit edip ideal bir yönetim biçimi ve yönetici profilini, bütün bunların sonunda toplumsal yapıya tenkidî bir tarzda yorum getirip idealize edilen bir yapıyı tasvir, tavsiye ve telkin eden siyasetname örneği olarak Kutadgu Bilig, yazıldığı dönemin idarî ve toplumsal aksaklıklarını görmüş olmalı ki, bunların giderilmesi için toplumun birbirileriyle olan ilişkisi ve toplum-devlet ilişkisinin nasıl olması gereğine işaret etmiş olsun. Toplum yapısı veya toplumun idarî tarzı, yöneten-yöneten ilişkisi, bunların yükümlülük ve sorumlulukları, toplumun kültürel yapısı, dolayısıyla kimliğiyle yakından ilgilidir. Toplumun özelliklerini belirleyen kültür yapısı, geçmişten yaşanılan zamana gelinceye kadar çeşitli değişikliklere uğrayabilirler. Ancak bu değişim içinde sabit unsurlar vardır ki, bu unsurlar toplumların kültür genetikleridir. Toplumların geçmişte ve anda yaşadıkları kültür unsurları, toplumun zihniyet dünyasını belirler ve fertlerin, dolayısıyla toplumun da davranış özelliklerini oluşturur. Toplumun bir olay karışısında aldığı tavır, gösterdiği tepki, davranış biçimi edebî esere yansır. Edebi eserler, toplumsal hafızanın saklandığı bilgi alanlarıdır. Bu bilgi alanları eserin oluştuğu dönemi bütün yönleriyle yansıtır. Kutadgu Bilgi'in fikrî yapısı toplumu dönüştürmektir. Kutadgu Bilig'de topluma model şahıs, şahıs davranışı, başta Kur'an-ı Kerim olmak üzere yazılan çeşitli dinî veya dinî kaynaklı eserlerden alınan örnekler, Türk tarihinde alınan örnek şahıs profilleri verilmek suretiyle; olumsuz düşünce, tavır ve uygulamalar da tespit ve tenkit edilip toplumsal dönüşüme katkı sağlanır. Bildiride, Kutadgu Bilig bu yönüyle ele alınacaktır.

2019

İsmet ÇETİN