Sosyal Bilimlerde Güncel Tartışmalar İnsan Çalışmaları 1

Bilgin Kültür Sanat Yayınları

Giriş Osmanlı Devleti'nin Türk, Türkmen ve yörük kimliklerine bakışı ve bu hususun politikalarına olumlu yada olumsuz yansıması farklı dönemlerde değişik uygulamalarla karşımıza çıkmaktadır. Çoğunlukla bu uygulamalar, arşiv belgelerini gören araştırmacının, Devlet'in yörük ve Türkmenler üzerinde ya dini açıdan yada etnik açıdan bir baskı oluşturduğu ve dolayısıyla konargöçer ve yerleşik reaya arasında bir ayrım yapıldığı yanılgısına düşmesine sebep olur. Oysaki eldeki verileri dönemin konjunktürel gelişmeleri ışığında değerlendirmek ve bu kapsamda geçici/kalıcı politikalar ve uygulamaların izini sürmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bu çerçevede kalmak üzere, çalışmada konargöçerler üzerinde, özellikle Devlet'in kontrolünü yitirmeye başladığı son dönemlerde oluşan baskı ve bu baskının yerleşikler bazında manevi; vergi eminleri, mültezimler ve voyvodalar özelinde de maddi yani ekonomik olarak baskı ve kontrolsüz/ illegal uygulamaları incelenmeye çalışılacaktır. Konargöçerlerin devlet tarafından etkin olarak kullanımı aslında, 11 nci yüzyıldan itibaren Selçuklu Sultanları tarafından 24 Oğuz boyuna mensup kalabalık göçer Türkmen kitlelerinin Türkistan, Horasan ve Azerbaycan'dan Anadolu'ya sevk edilerek onlara burada yurtlar verilmek suretiyle yerleştirilmeleriyle, Anadolu'da Türk nüfusun yerli halka oranla süratle çoğalması ve dolayısıyla hakim duruma geçmesiyle başlamıştır. Anadolu'ya sevk edilerek kendi sınırları içerisinde yerleşik düzene vermiş oldukları zarar ve ziyanı bertaraf etmeyi de hedefleyen Selçuklu yöneticilerinin Türkmenlere bakışını Nizamülmülk şu sözlerle dile getirmiştir: "Her ne kadar sayıları çok olan Türkmenlerden üzüntü husule gelmişse de, onların Devlet üzerinde çok hakları olmuştur. Zira Devlet'in başlangıcında hizmet etmişler ve sıkıntı çekmişlerdir." (Nizamülmülk, 2015, s. 176) Bu yurt tutma ilk yıllarda o kadar kuvvetli olmuştur ki 1085 tarihlerinde Avrupa'da Anadolu'ya Turguie denildiği görülmektedir. Anadolu'ya yerleşen Oğuz (Türkmen) kitleleri aile başbuğlarının veya yurt tuttukları bölge, yöre ve oymak adlarına göre isim almış ve yeni boy ve oymaklar meydana getirmişlerdir. Daha sonra bu Türkmen zümreleri, zaman zaman birleşmek suretiyle, çeşitli adlar altında, büyüklü-küçüklü birçok devlet kurup o devir siyasi tarihinde önemli roller oynamışlardır (Sakin, 2010, s. 52; bkz. Sümer ve Sevim, 1971). Türkmenlerle Osmanlı Beyliği'nin ilişkisi ise, Oğuz neslinden ve Kayı boyuna mensup olan Osmanlı Devleti'nin atası olarak kabul edilen Süleyman Şah'ın, konar-göçer Türkmen aşireti ile birlikte Anadolu'ya göç etmesiyle başlamıştır. Sözkonusu bu aşiretler, devletin kuruluş aşamasında çok büyük vazifeler almışlardır. Özellikle Bizans sınırını kendilerine yurt tutmuş ve buradan gelecek tehlikelere karşı siper olmuşlardır. Bu dönemde kefereye yapılan pek çok cihattan sonra aşiret düzeninden devlet düzenine geçilmiştir. Dönemin kaynaklarında, vakanüvisler tarafından hem padişahın hem de askerlerin Türklüğü sıklıkla vurgulanır. (Gündüz, 1998, s. 86) Bunun yanısıra akılları karıştıran ve bu konunun sorgulanmasına asıl sebep olan mevzu, bazı kaynaklarda Anadolu'ya yapılan akınlar sonucunda tutsak alınan Rum ve Ermeni asıllı genç çocuklardan askerliğe elverişli olanların eğitilerek hassa ordusuna alındıklarına dair ifadelerdir. Zamanla bunların sayısının "Türkler'in kıskançlığını" çekecek derecede çoğaldığı ve hatta Melikşah devrinde ordudan kovulmalarına sebep olduğu yönündeki ifadeler, henüz Osmanlı'dan da önce kurucu ana unsur olan Türkler'in, yönetimde geri plana atılmaya

2018

Şeyda Büyükcan Sayılır