25.ULUSLARARASI ORTAÇAĞ VE TÜRK DÖNEMİ KAZILARI VE SANAT TARİHİ ARAŞTIRMALARI

Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları

14-15. yüzyıllarda Doğu dünyasının en güçlü ve etkili liderlerinden olan Timur, bilindiği üzere, geride zengin bir tarihsel ve sanatsal miras bırakmıştır. Bu miras, onu sadece Orta Asya halklarının kolektif hafızasında efsaneleştirmekle kalmamış, Batı literatüründe de ortaçağ ve sonrasında adı sıkça zikredilen bir tarihsel kişilik haline getirmiştir. En görkemli Timurlu anılarını içeren Semerkand şehrinin 19. yüzyılın ikinci yarısında Rus hakimiyetine girmesinden sonra, Rusya’da da Timur çağına yönelik giderek derinleşen bir ilgi uyanmaya başlar ve Timurlu anıtlarında kapsamlı çalışmalar yürütülür. Sovyet döneminde, antropoloji ve arkeoloji-sanat tarihi çalışmalarının iç içe geçtiği bir süreç hızlanır; özellikle 1930’lardan itibaren tarihsel kişiliklerin mezarları açılmış ve tarihçiler, arkeologlar, antropologlar gibi çeşitli uzmanların katılımıyla kurulan komisyonlar tarafından buluntular incelenmiştir. Bu süreçte, Rus tarihinden çeşitli isimlerin yanı sıra, Gur-i Emir’de gömülü olan Timur ve oğullarının/torunlarının mezarları da açılır ve kemik kalıntıları analiz edilir. Komisyonda antropolog ve heykeltraş sıfatıyla yer alan M.M. Gerasimov, antropolojik verilerden hareketle Timur’un gerçek görünümüne uygun bir büstünü hazırlamakla görevlendirilir. Ne var ki, mezarın açılması, kemiklerin çıkarılması ve yeniden yerine konarak mezarın kapatılması süreci, o dönemde çeşitli inanışlara da konu olur; bu bilimsel araştırmayla eşzamanlı olarak gerçekleşen 2. Dünya Savaşı’na Rusya’nın dahil oluşu ve Almanya karşısında zafer kazanışı ile ilişkilendirilen bir “mit”e dönüşür. Çalışmaların sonucunda Gerasimov’un hazırladığı büst, Timur’u ilk kez özgün görünümüne uygun betimleyen bir portre olarak klasikleşir ve sonraki Timur portreleri için prototip kabul edilir. Bu çalışmada, 1941 yılında yürütülen bu sürecin yankıları ve büstün yapım aşamaları, dönem kaynaklarının ve Gerasimov’un notlarının ışığında incelenmiştir.

2022

Elif KÖK