25.ULUSLARARASI ORTAÇAĞ VE TÜRK DÖNEMİ KAZILARI VE SANAT TARİHİ ARAŞTIRMALARI

Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları

Kozmetik, makyaj ve hijyen malzemeleri toplum ve kültür araştırmalarında uzun süredir incelenmektedir ve tüketimi toplumların kültürel bir sembolü olarak kabul edilir. Avrasya bozkır kültürlerinin hijyen ve güzellik alışkanlıkları şimdiye kadar hiç araştırılmamış bir alandır. Oysa bu alışkanlıkların ve bunlar için kullanılan nesnelerin değişimleri hem kültür tarihi bakımından hem de farklı kültürlerle olan temasları ve etkileşimleri yansıtması bakımından önemlidir. Bu hijyen öğelerinden biri de taraklardır. Avrasya bozkırlarının arkeolojik buluntuları arasında ahşap, kemik, boynuz ve seyrek bulunan metallerden yapılmış taraklar nadir buluntulardır. İskit döneminden Hunlara, Avarlara, Türklere, Kıpçaklara ve Altın Ordu’ya kadar izlerini sürebilmemize rağmen, bu tür bir nesne üzerine şimdiye kadar bilimsel bir çalışma yapılmamıştır. Çalışmada 6-8. yüzyıllara ait taraklar incelenmektedir. Bu dönemde taraklar yalnızca Karpat Havzası'nın Avarlara ait materyalinde ve Eski Türk arkeolojik buluntularında görülmektedir; fakat Avrasya bozkırlarının bu iki uç bölgesi arasındaki geniş alanlarda hiç görülmez. Avarlarda tarak, kadın, çocuk ve erkek mezarlarında ortaya çıkmaktadır. Bu taraklar arasında hem tek ve iki taraflı tipler hem de tek ve çok parçalı tipler bulunmaktadır. Çok parçalı tarak tipleri antik ya da Cermen kökenlidir ve Avarlar bunları muhtemelen Karpat Havzası’nda yaşayan Cermen topluluklardan aldılar. Tek parçalı ve tek taraflı tarak tipi Avarların arkeolojik mirasının Orta Asya kökenli nesneleri arasında yer almaktadır. Eski Türklerde tarak hem kadın hem erkek mezarlarında bulunmaktadır ve Avarların tek taraflı türüyle aynıdır. Çağdaş Bizans kaynaklarına ve özellikle tasvirlere dayanarak bu erkek taraklarının iyi bilinen, Eski Türklerde örgüç denilen örgülü saç tipinin bakımı için kullanıldığını varsayıyoruz. Bildiride Avar ve Eski Türk Dönemi’ne ait mezarlardan gün yüzüne çıkan taraklar tanıtılacak, çeşitleri ve taşıma biçimleri incelenecek. Kökenleri sorununa İskit ve Hun-Sarmat öncülerinin kısa bir tanıtımıyla cevap aranacak

2022

Csilla BALOGH