25.ULUSLARARASI ORTAÇAĞ VE TÜRK DÖNEMİ KAZILARI VE SANAT TARİHİ ARAŞTIRMALARI

Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları

Su insanoğlunun olduğu kadar tüm canlılar için de en önde gelen yaşam unsurlarındandır. Tarih boyunca insanlar yerleşim yerlerini su etrafına kurmuşlar veya su etrafında konaklamışlardır. Antik kentlere bakıldığında hemen hemen tamamına yakın kısmında en az bir, bazı antik kentlerde ise pek çok sarnıcın inşa edilmiş olduğu görülebilir. Yine suyun önemine ilişkin olarak Orta Asya’da İslam öncesi dönemde Türk kültüründeki “Yersu” inancı hatırlanabilir. İslam Dininde “su” konusu bazı ayetlerde yer almış ve yine hadislerde suyun önemi ve hayır yapma sebebi olduğu vurgulanmıştır. Bu nedenle su yapılarının oldukça fazla sayıda yapılmış olduğu, özellikle çeşmelerin üzerine ayet ve hadislerin yazılmış olmasından anlaşılmaktadır. Anadolu’da da Türk İslam döneminde şehir merkezlerinde hatta yollar üzerinde belli menzillerde sarnıçların inşa edilmiş olması bunun bir göstergesi sayılabilir. Bu sarnıçların konumları incelendiğinde genellikle suyun az olduğu yerlerde su ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılmış oldukları rahatlıkla söylenebilir. Sarnıçlar, insanların su ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılabildikleri gibi hayvanların ve bitkilerin de sulanması amacıyla yapılmaktadırlar. Bugüne kadar yapılan araştırma ve yayınlarda Türk-İslam Dönemine ait sarnıç yapılarının çeşitli biçimlerde tasnife tabi tutulmuş oldukları görülmektedir. Bunlar arasında; kayaya oyulmuş olanlar, kat sayıları, hazne bölümlerinin toprak seviyesine göre durumu, üst örtü sistemleri, mevkileri gibi bazı kriterler genel olarak esas alınmıştır. Günümüzde sarnıç mimarisine ilişkin olarak pek çok inceleme ve yayının bulunduğu, bu inceleme ve yayınların büyük bir kısmının il ya da yöreye bağlı kaldığı da gözden kaçmamaktadır. Batı Anadolu Bölgesinde bugüne kadar yapılmış bir kısım araştırmaların sonuçları dikkate alındığında, çok miktarda ve çeşitli özelliklerde sarnıçların yer aldığı, iller bazında bazı form ve planlarda inşa edilmiş olanların ise sayısal olarak ön plana çıktıkları anlaşılmaktadır. Buna karşılık aynı illerde az sayıda da olsa farklı tiplerde olan sarnıçların varlığı dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Isparta ilinde incelemeye tabi tutulan sarnıçların mimarileri anlatılmış, önceki araştırmacıların sınıflandırmaları da dikkate alınarak; yapılar öncelikle plan, sonra üst örtü birimleri gibi kriterlere göre bir tasnife tabi tutulmuştur. Sonuç olarak Batı Anadolu Bölgesi’nde günümüze kadar gelebilen Türk-İslam dönemine ait sarnıçlar ile karşılaştırmalar yapılarak, bölgede tespiti yapılmış sarnıçların mimarileri ile ilgili bazı çıkarımlarda bulunulmuştur.

2022

Doğan DEMİRCİ