Eski Türklerde Musiki

III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu

Giriş Genellikle Asya"da ve daha geniş bir coğrafî bölge olarak Avrasya"da, bizim bugün konuştuğumuz dil ve lehçelerini konuşan kavimler, kimi zaman "Türk" adını kullanarak, kimi zaman da değişik adlarla, tarih öncesinin ve tarihin derinliklerinden günümüze değin çok zengin bir kültür yaratmış ve uygarlık ailesinin de seçkin bir üyesi olmuştur. Türklerin, insanlığın kültür ve uygarlık zenginliğine kattığı sayısız değer vardır. Bir toplumun yalnızca dilini incelemek bile, o toplumun, uygarlık evrenindeki düzeyini belirlemede sağlam bir ölçüttür. Türkçe üzerine yapılmış şu saptama ve yorum, öne sürdüğüm gerçekliği doğrulamada sanırım geçerli bir örnek olacaktır: Ünlü bir Alman dilbilimci, Max Müller, 1861"de yayımlanan, üç yıl sonra da Leçons sur la science du langage (Dilin bilimi üstüne dersler, 1864) adıyla fransızcaya çevrilen yapıtında, türkçenin açıklığını ve düzenliliğini vurguladıktan sonra, gözlemine dayanak olarak "ünlü bir doğubilimci"nin sözlerini anar: "Türkçe öyle düzenli, öyle uyumludur ki insanda bir seçkin bilginler kurulunun yaratımıymıĢ gibi bir izlenim uyandırır". ġu var ki, gözlemine dayanak olarak anmakla birlikte, Müller bu sözlere küçümsenmeyecek bir eleĢtiri de getirir: "Hiçbir kurul böylesine güzel bir dil yaratamazdı". Müller"in adını vermeden görüĢünü aktardığı "ünlü doğubilimci", çok büyük bir olasılıkla, 1790 yılında Eléments de la langue turque (Türk diline giriĢ) adıyla yayımlanan hayranlık verici bir Türkçe dilbilgisi yayımlamıĢ olan Pierre-François Viguier"dir. O değilse, Türkçe konusunda aynı görüĢlere ulaĢ-mıĢ bir baĢka "ünlü doğubilimci" daha var demektir. Bunlara ünlü yapıtı Grammaire de la langue turque"te (Türkçenin dilbilgisi, 1921) Müller"i anan Jean Denis"yi de ekleyebilirsiniz, daha baĢkalarını da (Yücel, 2000, ss. 7-8). "Musiki de bir dildir" ve aynı insanlar arasındaki iletişimi sağlayan, edebî eserlerin ortaya çıkmasına olanak tanıyan ve bilimin ulaşmasına aracılık eden dil kadar kültür ve uygarlık evreninin önemli bir parçasıdır. Alman musikibilimci ve yazar Hermann Kretzschmar musikiyi: "Açıklığı, konuĢulan dile oranla daha ince koyultulu (nüanslı) ve daha derinden etkileyici bir konuĢma sanatı (Sprachkunst)" (Oransay, 1988, s. 18) olarak tanımlamıştır. Bu tanımlamanın bizim için doğaldır ki en canlı örneği, tarih öncesinden günümüze değin, Türklerin musiki sanatıyla ilintisidir. Türk toplum yaşamında ve devlet geleneğinde her dönemde, musikinin çok özel, işlevsel ve sanatsal bir konumu olmuştur. Bundan dolayıdır ki Türkler, bir başka dil olan musikileriyle de, insanlığın kültür ve uygarlık evrenine çok zengin bir katkı sunmuştur ki bunun da pek çok kanıtı vardır. Bu doğaldır çünkü en küçüğünden en büyüğüne varıncaya değin her topluluk veya toplum gibi Türklerin de yaşayış serüveninde kendilerine özgü, zengin ve karakteristik özellikler barındıran musikileri sürekli var olmuştur. Hattâ Türklerin, büyük devletler, imparatorluklar ve sonuçta da uygarlık kurucusu olma yeteneğini göz önünde bulundurduğumuz zaman, gelişmiş bir musiki yaşamı ve gelişmiş bir musiki yapma pratiği oluşturduğunu söylemek bir abartma veya hamâset değil, tam tersi bilimsel bir gerçekliktir.

2010

Yavuz DALOĞLU