I. Uluslararası Din Ve İnsan Sempozyumu “din, Dil Ve İletişim”

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları

Özet İslâm geleneğinde anlama ve anlatma ile ilgili kavramsal çerçeve hıfz-zabt, fehm-vaʿy, fıkıhnazar, istinbat-istihrac, beyân-tebyin, tefsir-tevil ve delâlet olarak sınıflandırılmıştır. Bunlardan delâletin konusu semantik analizdir. Semantik analiz birçok ilim dalında kullanılan bir metottur. Semantik yöntemin esası, kelimelerin izâfî/ıstılah manasını hakkıyla tespit etmeye dayanır. Bu yöntem İslâmî ilimlerde ve özellikle Tasavvuf'ta da uygulanmaya elverişlidir. Tasavvuf sistemindeki bazı anahtar kavramları semantik analiz yöntemiyle tahlil etme teşebbüsünü "tasavvuf semantiği" şeklinde tabir etmek mümkündür. Bu kavramları ve bunların vasıtası olarak tasavvufî din dilini anlamak, semantik analiz yardımıyla kolay hale gelmektedir. Mutasavvıflar, pek çok Kur'an kelimesini kendi terimleri olarak kullanmışlardır. Ancak onlar birçok durumda aynı kelimeyi, diğer İslâmî ilimlerin mensuplarına nazaran daha serbest ve keyfî kullanmışlardır. Bu, mutasavvıflara has din dilinin bir tezahürüdür. Tasavvuf hâl ilmidir. Yapısı itibariyle bazı hususları ifade etmek zordur. Birtakım tasavvufî hâlleri anlatmanın ve yazmanın zorluğu ve meşruiyeti hakkında bazı görüşler vardır. Çünkü tasavvufî duygu ve heyecanlar yani hâller, dinî tecrübe sahasına girmektedir. Ancak dilin sınırlarına rağmen dinî yani tasavvufî tecrübe bir şekilde aktarılmaya çalışılmıştır. Bunu ifade edebilmek için ilk dönemlerden itibaren terimler zuhur etmiş ve gelişerek varlıklarını devam ettirmişlerdir. Tasavvufun bir ilim hâlinde ortaya çıkışıyla ve sistemli bir şekilde yerleşmesiyle, bu ilme dair terimler de belirlenmiş ve tasavvufî eserlerde ele alınmıştır. Terimler, ehl-i tasavvuf arasında ortak bir dil meydana getirmiş, onların dilini anlamak isteyenlere kolaylık sağlamış ve hatta kendi yollarına yabancı olanlardan bu manaları gizlemelerine yardımcı olmuştur. Tasavvuf mensupları, Kuran kelimelerini ya da bizzat tecrübe ettikleri hâllerle ilgili kelimeleri ifade etmek için de işârî dil/yorum, sembolik dil, mecazî dil gibi anlatımlardan istifade etmişlerdir. Adı geçen unsurlardan özellikle işârî dil, sûfîler tarafından bir kavramı ya da tasavvufî bir meseleyi ifade ederken sıklıkla kullanılmıştır. Öyle ki sûfîlere ehl-i işâret; ilimlerine de ilmü'l-işâret denmiştir. Bu çalışmada sûfîlerin, kendilerine ait kelimelerin izâfî anlamlarını, din dilinin söz konusu anlatımlarıyla nasıl ifade etmeye çalıştıkları ortaya konulacaktır.

2019

Betül İzmirli